Wojna na Ukrainie spowodowała nawarstwienie się narracji dezinformacyjnych kierowanych pod adresem Polski. Jest to naturalny proces walki z państwami „bloku zachodniego”, który utożsamiany jest z wrogimi działaniami i wartościami. Rosja wkroczyła na Ukrainę stosując szereg międzynarodowych działań dezinformacyjnych w tym najbardziej rozpowszechniony mechanizm odwróconej semantyki. Front walki informacyjnej jest jednak znacznie szerszy i obejmuje działania ukierunkowane przeciwko Polsce oraz innym państwom udzielającym pomoc Ukrainie. Rosyjska dezinformacja jest obecnie dwutorowa. Po pierwsze ma za zadanie bez[pośrednio wprowadzać w błąd. Po drugie dąży do wypracowania własną narracją pożądanych zmian w oczach opinii publicznej zwłaszcza rosyjskojęzycznej, ale również międzynarodowej [1]. Do tego dochodzi konieczność relatywizacji zjawisk i wytworzenie poczucia postprawdy.
Hasło „likwidacji Polski”
Wojna informacyjna jako pojęcie i zjawisko nie odnosi się tylko do wydarzeń związanych z konfliktem zbrojnym. Wojna informacyjna przeciwko Polsce jest sukcesywnie realizowana przez Rosję od kilku lat. Można ją zdefiniować jako agresywne, asymetryczne i hybrydowe działania informacyjne realizowane za pośrednictwem mediów [2]. W stosunku do Polski działania związane z wojną informacyjna obejmowały w szczególności: kształtowaniu negatywnego wizerunku Polski na arenie międzynarodowej, atak na wartości narodowe i walkę na polu historycznym.
Obecnie rosyjskie media rządowe wprost piszą o konieczności likwidacji i denazyfikacji Polski (Для России пришла пора отменять Польшу – dla Rosji przyszedł czas zlikwidowania Polski – tytuł artykułu). Narracja dezinformacyjna opiera się o absurdalne oskarżenia wobec państwa polskiego. Wykorzystywana jest cała gama narzędzi i technik dezinformacyjnych do ich propagowania [3]. Warto przyjrzeć się niektórym sposobom i narracjom manipulacyjnym w celu określenia efektu wojny informacyjnej, którą Rosja prowadzi przeciwko Polsce.
Argumenty za likwidacją Polski w myśl rosyjskich działań dezinformacyjnych to:
fałszywe oskarżenia i pomówienia wraz z analogią historyczną do nazistowskich Niemiec o prześladowanie rosyjskiej ludności w Polsce;
rusofobia narodu polskiego oraz polityka władz państwa nastawiona na niszczenie wizerunku Rosji w świecie;
rzekomo podjęte działania przez rząd Polski mają charakter nacjonalistyczny i zmierzają do niszczenia fizycznego Rosjan i rosyjskości;
współpraca z oskarżanym przez Rosję o nacjonalizm rządem Ukrainy;
zaprzestanie sporów polsko-ukraińskich na rzecz nacjonalistycznej i rusofobicznej współpracy;
wyparcie się współpracy gospodarczej z Rosją na rzecz promocji rusofobii na świecie.
1. Likwidacja Polski jest nowym motywem dezinformacji rosyjskiej, który wykształcił się w wyniku działań zbrojnych na Ukrainie. Powyższe oskarżenia kierowane pod zarzutem Polski przez rosyjski aparat dezinformacyjny mają charakter absurdalny i nie są poparte faktografią. Dodatkowo ubierane są o motywy historyczne znane np. z nazistowskich Niemiec takie jak palenie książek, czy szykanowanie i prześladowanie ludności, mniejszości etnicznych (Польше начнут жечь все написанные на русском языке книги и сажать в тюрьму за значки с российским флагом) [4].
2. Propaguje się, hasła, iż Polska powinna zostać zlikwidowana jako odwieczny wróg państwa rosyjskiego [5]. Rusofobiczny charakter narodu jest wyjątkowo szkodliwy i niebezpieczny dla Rosji [6]. Przejawia się on w dyskursie, zachowaniach a także niszczeniu wizerunku i obniżaniu prestiżu Rosji na arenie międzynarodowej.
3. Polska oskarżana jest o organizowanie napadów na tle narodowościowym (организованный грабеж по национальному признаку). Oprócz tego Polaków pomawia się o prześladowanie i szykanowanie ludności rosyjskiej w Polsce. Jako przykłady podaje się komunikaty i informacje o zatrzymywaniu rosyjskich tirów na polskich drogach, blokowanie tranzytu towarów na wschód. Jednym z głównych motywów jest rzekome wywłaszczanie rosyjskich posiadłości w Polsce i siłowe ich przejęcie. Retoryka rosyjska zarzuca Polsce państwo dobrobytu nie przyjmuje migrantów z Białorusi [7] a ochoczo przyjmuje uchodźców z Ukrainy. Vladimir Chizhov zarzuca Polsce bagatelizowanie tragicznej sytuacji na granicy z Białorusią a UE nazywa „supermocarstwem podwójnych standardów”.
4. Dezinformacja rosyjska próbuje wytworzyć analogię narracyjną do współpracy Polski z nazistowskimi Niemcami tuż przed wybuchem II wojny światowej. Tym razem rosyjskie media prezentują współpracę Polski z banderowskim rządem ukraińskim i forsowanie działań nacjonalistycznych w UE. Współpraca z Ukrainą uważana jest jednoznacznie za współpracę z państwem nacjonalistycznym, niosącym zagrożenie dla bezpieczeństwa regionalnego. Polska też prezentowana jest jako państwo nacjonalistyczne co ma potwierdzać sprzeciwianie się racjonalnej operacji denazyfikacji Ukrainy przez Rosję («денацификацию Украины») [8], która będzie korzystna dla bezpieczeństwa regionalnego i zlikwiduje banderowskich nacjonalistów.
5. Polsce zarzuca się wyrzeknięcie się pamięci o ofiarach sporów polsko-ukraińskich, zwłaszcza ukraińskich działań ludobójczych na ludności polskiej (память о жертвах этнической резни прошлого) na rzecz rusofobii i promowanie jej w UE. Spory polsko-ukraińskie o historie prezentowane są jako żywotny interes państwa polskiego i dotychczasowa niechęć do współpracy obu państw. W tym przypadku polska prezentowana jest jako państwo, które przedmiotowo traktuje swoich bohaterów i ponda interes narodowy przekłada promowanie rusofobii w postaci popierania nacjonalistycznego rządu ukraińskiego, który to w myśl propagandy rosyjskiej przygotowywał się do wojny w Donbasie wraz z siłami Polski [9].
6. Polska polityka ekonomiczna prezentowana jest jako krótkowzroczna i szkodliwa zarówno dla Polski jak i Rosji. Niechęć wobec kontaktów gospodarczych z Rosją kosztem wyrzeczeń i strat materialnych dla całego narodu polskiego ujmowana jest jako zdrada narodu i wyrzeczenie się racjonalnych działań politycznych. W Polsce działa kilka osób promujących tę ideę [10].
Likwidacja Polski ma się odbyć w inny sposób niż robili to do tej pory przywódcy Rosji: Katarzyna Wielka i Józef Stalin. Celowo wskazani te dwie postacie po to, by transfigurować wydarzenia takie jak rozbiory Polski czy zniewolenie kraju po II wojnie światowej. Likwidacja Polski to dobrze opracowany i realny postulat, który nie odnosi się jednak do działań militarnych, ani terytorialnych [11]. Dezinformacja rosyjska nawołuje do podjęcia wobec Polski następujących kroków, które będą skutkować „likwidacją Polski”: • zakaz inwestycji w Polsce, • całkowita blokada importu, • zakaz większości transakcji i drastyczne ograniczenie eksportu towarów do Polski, • zamknięcie przestrzeni powietrznej i lądowej dla Polaków, • niewydawanie wiz, • nieuznanie dyplomatów, • zaprzestanie wymiany kulturalnej, • wstrzymanie współpracy z jakąkolwiek polską spółką, • wymazanie Polski z pamięci Rosjan i/lub taka polityka historyczna, która pozwoli wskazać, dlaczego Polska jest dla Rosji „martwa” (Вводим в школах исторические спецуроки о русско-польских отношениях, чтобы всем понятно было, почему соседствующая с нами страна для нас умерла), • weryfikacja dotychczasowych traktatów o współpracy obu państw.
Podjęcie działań przeciwko Polsce jest usprawiedliwione w myśl narracji dezinformacyjnej w Rosji ponieważ: Rosja wystąpiła z Rady Europy (Теперь Россия вышла из Совета Европы), a dodatkowo bezprawna wojna gospodarcza świata zachodu z Rosją daje jej wolną rękę i uzasadnienie do działań obronnych [12].
Dezinformatorzy wskazują, że uderzenie powinno być szybkie by długookresowych skutków, które wywołają sankcje wobec Polaków nie były utożsamiane z Rosją tylko z obecną sytuacją w Polsce (sankcjami nałożonymi na Rosję, migracją): (все ограничения одновременно и не слишком с этим медлить). Dlatego katalog niszczenia polskiej pamięci nie powinien uwzględniać np.: już istniejących nazw ulic nazwanych na cześć polskich bohaterów, albo wydawania wizy dla młodzieży (молодые поляки относятся к России и русским более доброжелательно, чем взрослое поколение, и воспринимают русофобию как форму ксенофобии). Jest to zabieg strategii sharp power prezentujący konfrontację, eskalację i rozwiązanie konfliktu jako przedmiot działań geopolitycznych ukierunkowanych w stronę Polski [2].
Polaków prezentuje się z użyciem form archetypicznych i stereotypowych. Dezinformacja i propaganda rosyjska określa obecne działania społeczeństwa polskiego jako niedopuszczalne, barbarzyńskie, drapieżne i ksenofobiczne (неприемлемое, варварское, грабительское, ксенофобское проведение поляков). Współpraca polsko-ukraińska oraz dołączenie do działań międzynarodowych w sprawie sankcji przeciwko Rosji za inwazję na Ukrainę staje się pretekstem do obrazowania Polaków jako narodu ksenofobicznego wobec Rosjan [13]. Do tego dochodzą pojęcia narodu Polskiego takie jak: barbarzyński i drapieżczy, który ruguje Polaków poza kręg orbity narodów cywilizowanych. Odbieranie powagi, prestiżu i niszczenie wizerunku Polski i Polaków stało się powszechną formą propagandową.
Jednocześnie oskarżenia o rusofobię rosyjscy dezinformatorzy przypisują raz całemu polskiemu społeczeństwu a innym razem tylko elitom politycznym (неадекватная русофобия их политиков наносит реальный ущерб их благосостоянию как народа). Do tego dochodzi wizja współpracy narodów o ile uda się wyzbyć nacjonalistycznych i rasistowskich elit (будущему польского народа – национал-мракобесы нас ненавидя). Propagowana jest wizja resetu relacji polsko-rosyjskich na rosyjskich warunkach. Warunkowanie współpracy w warunkach wojny ma na celu wskazanie dobrych intencji rosyjskich działań, otwartość na określone rozstrzygnięcia, pokojowe nastawienie oraz ma promować pozytywny wizerunek Rosji.
Propagandowe treści pełne oskarżeń, zawiści, złorzeczeń posiadają dla Polski ofertę i wizję współpracy. Jest to celowy zabieg manipulacyjny, który kreuje negatywne skutki obecnej polityki oraz daje rozwiązanie i wizję idyllicznych relacji warunkowanej zmianą polskiego rządu. Rosja oferuje Polsce surowce niezbędne do rozbudowy polskiej gospodarki [14]. Prezentuje się przez to jako mocarstwo surowcowe i stabilny partner i gwarant bezpieczeństwa zwłaszcza w rejonie postsowieckim [15]. Uruchomiono w ten sposób mechanizm utopii jako efektu współpracy, który gwarantuje regulację, unormowanie bilateralnych stosunków, pominięcie kwestii problemowych na rzecz realizmu politycznego, współpracę kulturową, wymianę myśli i idei oraz budowanie relacji na zasadach partnerstwa i równorzędności. Do tego dochodzi dyskurs wyrzeknięcia się kwestii spornych w bilateralnych kontaktach. Rosja w ten sposób prezentowana jest jako państwo niosące pozytywne wartości, ofertę współpracy kulturalnej i gospodarczej, solidny partner i sąsiad z bogatą ofertą zasobów i surowców [4].
Należy wskazać, że oprócz straszenia Polski wojna pojawiają się odmienne narracje. Zmienność charakteru narracji, fake newsów i działań propagandowych była już obserwowana w aktywności rosyjskiej dezinformacji w czasie pandemii Covid 19. [16]. Likwidacja Polski to działanie perswazyjne. W tej narracji rosyjska dezinformacja straszy, ale nie nawołuje do wojny z Polską. Wypowiedzenie traktatów i umów między Polską a Rosją powinno obejmować wszystkie umowy z wyjątkiem tych, które odnoszą się do bezpieczeństwa, pokoju i wyrzekają się wojny (до вооруженного противостояния не дошло). Takie działanie ma uwiarygodnić przekaz, spowodować, że jest to scenariusz bardziej prawdopodobny, mniej radykalny i jednocześnie adekwatny do sankcji zachodu i polityki polskich władz.
Wyraźnie zarysowują się dwa konteksty działań rosyjskich wymierzonych przeciwko Polsce. Z jednej strony jest to wojna informacyjna zmierzająca w swych celach do niszczenia wizerunku Polski w regionie, osłabienia współpracy regionalnej i integralności członkowskiej w UE i NATO. Z drugiej strony działania te wpisują się w szersza strategie sharp power, które zakłada szerzenie zamętu i budowę niechęci do elit w państwach demokratycznych, atak i ofertę współpracy w jednym [17] .
---
Autor: dr Piotr Lewandowski
Źródła:
[1] A. Januszko-Szakiel, Dezinformacja jako narzędzie medialnej manipulacji świadomością, https://repozytorium.ka.edu.pl/.../Manipulacja... [2] Ł. Skonieczny, B. Cacko, Sharp power – wprowadzenie do problematyki, https://abw.gov.pl/.../3855/Ksiega-PBW25-15112021-NOWY.pdf [3] M. Świerczek, „System matrioszek”, czyli dezinformacja doskonała. Wstęp do zagadnienia, https://www.abw.gov.pl/.../PBW19-SwierczekI-polskawersja.pdf [4] Rosyjska dezinformacja i odporność społeczna w państwach bałtyckich https://ies.lublin.pl/.../rosyjska-dezinformacja-i.../ [5] M. Domańska, J. Rogoża, Naprzód, w przeszłość! Rosyjska polityka historyczna w służbie „wiecznego” autorytaryzmu, https://www.osw.waw.pl/.../Raport-OSW_Naprzod-w... [6] Trójkąt Lubelski – analiza dyskursu medialnego, https://ine.org.pl/.../Trojkat-Lubelski.-Analiza-dyskursu... [7] Kryzys na granicy polsko-białoruskiej w kontekście rosnących napięć w Europie Wschodniej, https://ies.lublin.pl/.../kryzys-na-granicy-polsko.../ [8] Chińska i rosyjska machina propagandowa. Co mówi o wojnie w Ukrainie? https://cyberdefence24.pl/.../cybermagazyn-chinska-i... [9] J. Olechowski, Relacje Ukrainy z NATO – trudne partnerstwo, https://ies.lublin.pl/.../2021/09/prace_ies_2021-006.pdf [10] V kolumna Putina w Polsce. Opublikowano obszerny raport, https://jagiellonia.org/gdzie-szukac-v-kolumny-putina-w... [11] Wojenna cenzura i propaganda Rosji, https://www.pism.pl/.../Biuletyn%20PISM%20nr%2052%20(2471... [12] Rosyjska dezinformacja na temat ataku na Ukrainę, https://www.pism.pl/.../rosyjska-dezinformacja-na-temat... [13] W. Kundera, Kurica nie ptica, Polsza nie zagranica?, http://repozytorium.uni.wroc.pl/.../04_Kundera_W_Kurica... [14] Zagrożenie rosyjską dezinformacją w Polsce, https://www.polskieradio.pl/.../2308976,Zagrozenie... [15] Dezinformacja i propaganda Rosji oraz Białorusi w kontekście polsko-białoruskiego kryzysu granicznego, https://www.pism.pl/.../dezinformacja-i-propaganda-rosji... [16] M. Krawczyk, K. Mikulski, Covid-19: dezinformacja w polskiej cyberprzestrzeni, https://ik.org.pl/.../uploads/raport_dezinformacja_pl_v3.pdf [17] C. Walker, What Is “Sharp Power”?, https://www.journalofdemocracy.org/.../what-is-sharp-power/